Volkswijsheden of volksonwijsheden.
Ieder jaar kom je ze weer tegen in het najaar. Mensen die wat oude "wijsheden" uit de la trekken, ze van tegeltjes aflezen of zelfs met droge ogen debiteren op weblogs of websites.
Ook vragen veel mensen hoe het zit "want we hebben gehoord dat..." of "het is toch zo dat..."
Zelfs journalisten van allerlei aard schrijven of spreken over bepaalde zaken in de natuur die alleen op overlevering berusten. Het zijn dan ook vulonderwerpen uiteraard, goed om een stagiaire zijn/haar tijd mee te laten verdoen. Komt altijd weer aardig over, veel mensen worden bevestigd en al dat zogenaamde wetenschappelijke gedoe over hoe het werkelijk zit is niet in het belang van ons medium... of zoiets denken ze dan volgens mij...
Waarheden zijn trouwens heel moeilijk te verkondigen als het om de complexiteit van leven op Aarde gaat. We denken heel veel te weten, maar wetenschappers en nauwkeurige waarnemers komen toch altijd weer voor verrassingen te staan. Ofwel, je kunt continu leren in en van de natuur en de natuurlijke samenleving.
Ik waag me toch maar aan een paar voorbeelden waar de tegeltjeswijsheden duidelijk de plank misslaan en dat door iedereen ook te herkennen valt als je maar goed wil kijken of een beetje literatuurstudie pleegt.
 |
| Eikels van de Zomereik |
 |
| Genoeg Beukenoten |
Eikels en beukenoten
Dit jaar, 2012 zijn er weinig eikels en beukenoten te vinden.
"Het wordt dus een strenge winter..."
Nee hoor, planten zijn geen voorspellers.
Eiken en Beuken bloeien tussen begin april en begin mei. Als het dan koud is of veel regent kan het zijn dat er minder stuifmeel geproduceert wordt, de jonge vruchten bevriezen of dat het zo nat is dat het stuifmeel de vrouwelijke bloemen nauwelijks kan bereiken. Dan heb je weinig vruchten.
 |
| bloeiende beuk |
Zijn de omstandigheden wel goed dan kan het zelfs een explosie aan vruchten geven. Bosbouwers noemen dat een "Mastjaar" en vroeger was dit een teken om de volgende weinter goed te gaan dunnen omdat de tijd dan gunstig is voor natuurlijke verjonging.
Een andere betekenis van "Mastjaar" verwijst naar mest of mesten. Vroeger joeg men de varkens het bos in om zich vol te laten vreten met eikels waar ze dol op zijn. Zo'n "mestjaar" was dus goed voor het vetmesten van varkens!
 |
| bloeiende eik |
Ook in andere teelten zoals van vruchtbomen praat men over Mastjaren.
Paddenstoelen.
Waaraan kun je zien of een paddenstoel giftig is?
Dat kun je niet zien. Dat moet je weten. Een gedegen kennis van paddenstoelen kan voorkomen dat je giftige paddenstoelen gaat eten als je een wildplukker bent. Nederland is geen land met een echte paddenstoelentraditie in tegenstelling tot andere Europese landen. In Frankrijk is zelfs een speciale paddenstoelenmarkt, in Duitsland werd het op scholen onderwezen en zo zijn er nog veel meer voorbeelden. Die mensen zijn echter heel goed bekend met de plaatselijke paddenstoelen en de problemen ontstaan als ze in andere landen gaan plukken voor de handel. Ombekende soorten kunnen per ongeluk meegeplukt worden... de meeste paddenstoelen zijn echter niet echt giftig maar kunnen wel voor lichamelijk ongemak zorgen. Heel veel zijn er goed eetbaar en een paar zijn dodelijk. |
| Knolamanieten zijn over het algeen dodelijk, maar niet voor slakken |
Van die dodelijke paddenstoelen wordt echter goed gegeten door bijvoorbeeld slakken, die totaal geen last hebben van het gif! Dit is namelijk zo'n fabeltje: "Als er van gegeten is kun je de paddo eten..." Zeer gevaarlijk dus. En "als je een paddenstoel kookt istie niet meer giftig..." Dat klopt voor enkele soorten, maar waarom zou je je daaraan wagen? Jong eetbaar en oud giftig klopt ook hier en daar mat was jong en wat is oud?
En dan de inktzwam. heerlijke paddenstoel als je hem jong plukt, maar in combinatie met alcohol kom je gegarandeerd van de alcohol af. De kale inktzwam vooral bevat een stof die als paardenmiddel gezien kan worden om van een alcoholverslaving af te komen!
 |
| De Kale inktzwam, voor wie van een alcoholverslaving afwil |
Vogels
Daar zijn meer verhalen over te vertellen, hier maar twee.
 |
| Pestvogels zijn soms massaal aanwezig, ook in plantsoenen en tuinen |
Pestvogels.
Pestvogels kondigen ziektes aan.Omdat bepaalde ziektes het ene jaar harder toeslaan dan andere jaren en sommige vogels die in het hoge Noorden en in de bergen broeden vaak goede broedresultaten hebben waardoor ze in de winter zich over een veel groter gebied en in grotere aantallen verspreiden was de link al snel gelegd. Dat het in de broedgebieden een "Mastjaar"was geweest, wist men uiteraard niet. Ook kon het zijn dat in grote delen van Oost Europa de winter erg streng was waardoor vogels naar de meer vorstvrije gebieden trekken. Pestvogels zijn daar een voorbeeld van maar ook Ganzen, Kivieten en tal van andere kleine zangvogels vertonen dit gedrag.
 |
| Ze zijn zo tam dat je ze heel dicht kan benaderen. In hun leefgebieden kennen ze mensen niet als vijand. |
Ganzen.
Wanneer ganzen naar het Zuiden trekken komt er vorst en wanneer ze naar het Noorden trekken gaat het dooien.
Nu is dat heel anders. Vooral veel grauwe ganzen broeden hier nu en zijn jaarrond in Nederland. Wanneer je nu dus ganzen ziet rondvliegen is dat meestal naar de slapplaatsen. Ze verzamelen zich bijvoorbeeld in het rivierengebied massaal om de nacht door te brengen op de rivier of in de uiterwaarden en vliegen in de ochtend weer naar de kale maisakkers en de hoogproductieve graslanden die agrariërs eigenlijk bedoeld hebben om een overschot aan melk te produceren... waar ze dan weer een boete voor krijgen OMDAT ze dat gedaan hebben.. en de ganzen krijgen dan de schuld dat ze te veel gras eten en schade veroorzaken. Ik zou denken dat ze dan de boetes beperken, maar dat is te rationeel gedacht voor deze maatschappij.
 |
| Grauwe ganzen met al grote jongen in een voormalig landbouwgebied, nu natuurgebied in Zuid Holland |
En dan als laatste, de insecten.
Vlinders en wespen.
Een aantal soorten vlinders in Nederland zie je nog erg laat vliegen als het mooi weer is. Sommige mensen denken dan dat die "snel dood gaan, want de winter komt er aan". Niets is minder waar. Deze vlinders overwinteren. Ze gaan een mooi plekje opzoeken in houtstapels, in schuurtjes, in kelders, op zolders, spouwmuren, achter luiken, holle bomen en onder stenen. Ze zijn net uitgekomen, augustus, september, overwinteren en vliegen bij de eerste warmte weer vroeg in het voorjaar. Dagpauwoog, Kleine vos en Citroenvlinder zijn voorbeelden.
 |
| Dagpauwoog, een overwinterende vlinder |
Ook Hommels en wespen overleven zo de winter en wel de Koninginnen. En hier heb je dan het meest verbreide onzinverhaal over deze dieren: Bij een strenge winter gaan veel wespen dood en bij een zachte winter heb je er meer. Ieder jaar staat dat weer in de krant... en het is NIET waar.
Insecten die overwinteren gaan in winterrust. Hun "bloed" bevat een soort anti-vries. Bij strenge vorst gebeurt er helemal niets met ze. Maar wanneer de temperaturen net boven het vriespunt zijn zo nu en dan kunnen schimmels wel leven en groeien. Insecten zijn dan niet in staat zich te verweren tegen schimmels en de kans dat ze een schimmelinfectie niet overleven is groter in een zachte winter dan in een strenge winter.
 |
| Een wesp knagend aan hout om materiaal voor het nest te verzamelen |
